Treva e Korçës sipas të dhënave arkeologjike, për Shqipërinë është qëndra më e lashtë, ndërsa më gjërë, një nga qendrat më të lashta, ku konstatohet se këtu ka pas qënë kultivuar gruri. Në vëndbanimin e hershëm të Maliqit, janë gjetur kokrra gruri të karbonizuara me moshë 4000 – 4700 vjeçare.Ndërkaq edhe në vazhdim, në shekuj, tradicionalisht dihet se treva e Korçës gjithmonë është dalluar për kultivimin e drithrave në përgjithësi dhe të grurit në veçanti. Përpara rreth 200 vjetëve të dhënat osmane tregojnë se në fshatin Rëmbec, rendimenti në drithë ka qënë rreth 5kv/ha.
Në Shqipëri nga viti 1938 kur me grurë mbilleshin gjithsej 55 mijë ha, pas 50 vjetëve (1987), sipërfaqja e mbjellë me këtë kulturë, u thuajse katërfishua dhe në këtë kuadër një peshë kryesore për vëndin, ka mbajtur prodhimi i grurit në Korçë. Në fund të viteve ’80 struktura e specieve të Triticum, ka qënë: Triticum aestivum (pra gruri i butë) 96%, ndërsa Triticum durum (gruri i fortë) dhe Triticum turgidum (rapsalli) së bashku 4%.
Për grurin e butë, Triticum aestivum, deri në vitin 1961 në strukturën varietore, merrnin pjesë në masën, 38% Grurë Kuqi dhe 23% Zhulicat, që ishin grunja të vjetra vëndi dhe të cilat kultivoheshin gjërësisht edhe në Korçë. Pas këtij viti, me introduktimin në masë të varieteteve të huaja këto grunja filluan të zhduken shpejt e shpejt dhe shohim se në strukturën varietore të kësaj kulture, në vitin 1970, Grurë Kuqi zë vetëm 2%, ndërsa Zhulicat nuk zënë më tepër se 5%.
Vlen të përmëndim se deri në vitet 60, qysh shumë kohë më parë, një varietet mjaft i përhapur i adoptuar mirë ka qënë edhe Tevere, i cili ishte i introduktuar tek ne nga jashtë.Në vitet 1960 – 1970 në strukturën varietore të grunjave mbizotëronin varietetet po ashtu të introduktuara kryesisht nga Italia si, Korça, Tetori (San Pastore), Myzeqeja (Abondanza) etj.
Në vitet 1970 – 1980 hynë grunjat meksikane si, M1 dhe M2, si dhe Lushnja (Strampeli), ndërsa pas vitit 1980, u shfaqën Dajti (ILB) dhe Agimi (i huaj).
Zhulicat ishin grunja të vjetra autoktone dhe haseshin në dy forma, Zhulica e Bardhë dhe Zhulica e Kuqe dhe dalloheshin njëra prej tjetrës nga ngjyra e kokrrave. Ishin grunja të vonëta, të gjata, me hala, të përshtatshme për zonat malore me klimë të ashpër, por prekeshin nga ndryshku dhe erërat e ngrohta të jugut.
Në vitin 1974, autori I. V. B, ka hasur për herë të fundit Zhulicat, në malësitë e Korçës dhe konkretisht, në ish koop. e Panaritit.
Për varietetin e viteve ’70 e quajtur, Korça, kemi të dhëna se ka qënë, i tipit biologjik mesatarisht të hershëm, me kalli të kuqëremtë, pa hala, me lartësi 110 -115 cm, me qëndrueshmëri ndaj rrëzimit.
Për grurin e fortë Triticum durum, përmëndet se deri në vitin 1961 ka pas qënë kultivuar varieteti autokton i quajtur Halëziu, i cili në vitin 1971 thuajse zhduket fare pastaj.
Halëziu përmëndet të ketë qënë njësoj i vonët, me hala të zeza, të gjata, kokërr të verdhë qelqore, të shndritshme, kërcell të lartë 160 cm, mbillej në vjeshtë por hera herës edhe në pranverë.
Për rapsallët, Triticum turgidum, të cilët dikur mbilleshin kryesisht në zonën juglindore të Shqipërisë, pra në trevën e Korçës, dalloheshin dikur dy forma, Rapsalli i bardhë dhe Rapsalli i kuq. Në Korçë quheshin qiqirec ose qipirec.
Rapsalli i bardhë, ishte i vonët, me lartësi 120 cm, kish kalli prizmatik të bardhë me hala, kokër të bardhë, qelqore, të madhe. Rapsalli i kuq kish kalli të kuq me hala të zeza, kokërr qelqore. Të dy këto soje ishin të ndjeshme ndaj rrëzimit.
Tepa, Triticum monococcum dhe okra Triticum dicoccum, mbilleshin gjithashtu dikur në zonat malore të vendit. Ndërkaq, në bibliografi nuk kemi mundur të gjejmë, që të përcaktohet ndonjë populacion prej tyre me origjinë nga Korça. Tepa përdorej për ushqim të gjësë së gjallë dhe shpendët por, edhe si bollgur për ushqim. Tepat e vjetra përshkruhen me kalli të sheshtë, me hala, dyrreshtëshe dhe me kokërr vezake, pa brazdë. Okra përshkruhet se i ngjiste tepës, se ishte me kalli të thjeshtë, dyrreshtësh dhe me hala.
Së fundi, mund të themi se rasti i grunjave tek ne, tregon qartë sesi hiqet dorë njëherë e përgjithmonë nga tradita e mbjelljes së sojeve të vjetra.
Nxjerrë nga punimi me titull,
Erozioni gjenetik dhe mbijetesa e sojeve
të bimëve bujqësore të traditës, në zonën e Korçës,
autor dr. Ilia V. Ballauri
94 fq. 2011
Lexoni gjithashtu / More Articles :
» KE3/17 - Një përshkrim i vitit 1830 për qytetin e Korçës.
“Korça ose Gjiorça është qytezë me 800 shtëpi,…, ka pazar të mirë me rreth 300 dyqane, ka ujra të mira dhe ajër të shëndetshëm. [Korça] është ndërtuar në anën lindore të fushës [së Korçës] e cila ka gjatësi rreth 6 orë dhe gjërësi diku 2 dhe diku 3 orë, fushë kjo pjellore në prodhimin e drithrave dhe...
» MZ - Vargje poetike: Për kopshtet.
… Dhe kështu, foshnja-Jezu qëndroi,në gjunjë të nënës së dashur Mari,çdo lule ngriti kokën, Zotin vështroi,çdo yll, uli sytë dhe pa në tokë, Perëndinë-Njeri …G. K. Chesterton(1874-1936)*“Pemët filluan të pëshpërisnin, ndërsa era filloi të pështjellohet,dhe atë mëngjes të egër të marsit, dëgjova, sesi shpirti...
» BK/N:Biologjia-Flora-Gjenetika: Mbi një kalendar të mundshëm për vrojtime citogjenetike në Korçë
HYRJENuk do të jetë e largët dita kur edhe flora e Zonës së Korçës për arësye dhe qëllime të ndryshme shkencore (siç veprohet kudo sot në vendet e zhvilluara) do të studiohet për nga ana citogjenetike, e kuptohet se një interes të veçantë në këtë drejtim do të kish së pari të dispononim një kalendar standart, të...
» BK/N - Sojet e vjetra të pemës së dardhës në Korçë.
Dardha (Pyrus communus).Në Shqipëri duke u nisur vetëm nga fakti se ka shumë fshatra që quhen Dardhë, mendohet se kjo pemë tek ne duhet të jetë shumë e vjetër dhe në këtë kuadër kuptohet se edhe në zonën e Korçës, dardha duhet të jetë shumë e vjetër. Tek ne, janë të evidentuara, qysh prej kohësh të quajturat, Dardha...
» KE9/3 - Fasulja, groshi dhe koçkulla dikur, në zonën e Korçës.
Fasulja (Phasoelis vulgaris)Korça konsiderohet si ndër zonat që ka pas prodhuar fasule të mira, të shijshme dhe të shumëllojshme. Populacionet e fasules së trevës tonë kanë qënë të shumta, madje edhe sot, një sy i hedhur në tregun fshatar, tregon për vazhdimësinë e shumëllojshmërisë së populacioneve tona për këtë...
| Share |
