Treva e Korçës sipas të dhënave arkeologjike, për Shqipërinë është qëndra më e lashtë, ndërsa më gjërë, një nga qendrat më të lashta, ku konstatohet se këtu ka pas qënë kultivuar gruri. Në vëndbanimin e hershëm të Maliqit, janë gjetur kokrra gruri të karbonizuara me moshë 4000 – 4700 vjeçare.Ndërkaq edhe në vazhdim, në shekuj, tradicionalisht dihet se treva e Korçës gjithmonë është dalluar për kultivimin e drithrave në përgjithësi dhe të grurit në veçanti. Përpara rreth 200 vjetëve të dhënat osmane tregojnë se në fshatin Rëmbec, rendimenti në drithë ka qënë rreth 5kv/ha.
Në Shqipëri nga viti 1938 kur me grurë mbilleshin gjithsej 55 mijë ha, pas 50 vjetëve (1987), sipërfaqja e mbjellë me këtë kulturë, u thuajse katërfishua dhe në këtë kuadër një peshë kryesore për vëndin, ka mbajtur prodhimi i grurit në Korçë. Në fund të viteve ’80 struktura e specieve të Triticum, ka qënë: Triticum aestivum (pra gruri i butë) 96%, ndërsa Triticum durum (gruri i fortë) dhe Triticum turgidum (rapsalli) së bashku 4%.
Për grurin e butë, Triticum aestivum, deri në vitin 1961 në strukturën varietore, merrnin pjesë në masën, 38% Grurë Kuqi dhe 23% Zhulicat, që ishin grunja të vjetra vëndi dhe të cilat kultivoheshin gjërësisht edhe në Korçë. Pas këtij viti, me introduktimin në masë të varieteteve të huaja këto grunja filluan të zhduken shpejt e shpejt dhe shohim se në strukturën varietore të kësaj kulture, në vitin 1970, Grurë Kuqi zë vetëm 2%, ndërsa Zhulicat nuk zënë më tepër se 5%.
Vlen të përmëndim se deri në vitet 60, qysh shumë kohë më parë, një varietet mjaft i përhapur i adoptuar mirë ka qënë edhe Tevere, i cili ishte i introduktuar tek ne nga jashtë.Në vitet 1960 – 1970 në strukturën varietore të grunjave mbizotëronin varietetet po ashtu të introduktuara kryesisht nga Italia si, Korça, Tetori (San Pastore), Myzeqeja (Abondanza) etj.
Në vitet 1970 – 1980 hynë grunjat meksikane si, M1 dhe M2, si dhe Lushnja (Strampeli), ndërsa pas vitit 1980, u shfaqën Dajti (ILB) dhe Agimi (i huaj).
Zhulicat ishin grunja të vjetra autoktone dhe haseshin në dy forma, Zhulica e Bardhë dhe Zhulica e Kuqe dhe dalloheshin njëra prej tjetrës nga ngjyra e kokrrave. Ishin grunja të vonëta, të gjata, me hala, të përshtatshme për zonat malore me klimë të ashpër, por prekeshin nga ndryshku dhe erërat e ngrohta të jugut.
Në vitin 1974, autori I. V. B, ka hasur për herë të fundit Zhulicat, në malësitë e Korçës dhe konkretisht, në ish koop. e Panaritit.
Për varietetin e viteve ’70 e quajtur, Korça, kemi të dhëna se ka qënë, i tipit biologjik mesatarisht të hershëm, me kalli të kuqëremtë, pa hala, me lartësi 110 -115 cm, me qëndrueshmëri ndaj rrëzimit.
Për grurin e fortë Triticum durum, përmëndet se deri në vitin 1961 ka pas qënë kultivuar varieteti autokton i quajtur Halëziu, i cili në vitin 1971 thuajse zhduket fare pastaj.
Halëziu përmëndet të ketë qënë njësoj i vonët, me hala të zeza, të gjata, kokërr të verdhë qelqore, të shndritshme, kërcell të lartë 160 cm, mbillej në vjeshtë por hera herës edhe në pranverë.
Për rapsallët, Triticum turgidum, të cilët dikur mbilleshin kryesisht në zonën juglindore të Shqipërisë, pra në trevën e Korçës, dalloheshin dikur dy forma, Rapsalli i bardhë dhe Rapsalli i kuq. Në Korçë quheshin qiqirec ose qipirec.
Rapsalli i bardhë, ishte i vonët, me lartësi 120 cm, kish kalli prizmatik të bardhë me hala, kokër të bardhë, qelqore, të madhe. Rapsalli i kuq kish kalli të kuq me hala të zeza, kokërr qelqore. Të dy këto soje ishin të ndjeshme ndaj rrëzimit.
Tepa, Triticum monococcum dhe okra Triticum dicoccum, mbilleshin gjithashtu dikur në zonat malore të vendit. Ndërkaq, në bibliografi nuk kemi mundur të gjejmë, që të përcaktohet ndonjë populacion prej tyre me origjinë nga Korça. Tepa përdorej për ushqim të gjësë së gjallë dhe shpendët por, edhe si bollgur për ushqim. Tepat e vjetra përshkruhen me kalli të sheshtë, me hala, dyrreshtëshe dhe me kokërr vezake, pa brazdë. Okra përshkruhet se i ngjiste tepës, se ishte me kalli të thjeshtë, dyrreshtësh dhe me hala.
Së fundi, mund të themi se rasti i grunjave tek ne, tregon qartë sesi hiqet dorë njëherë e përgjithmonë nga tradita e mbjelljes së sojeve të vjetra.
Nxjerrë nga punimi me titull,
Erozioni gjenetik dhe mbijetesa e sojeve
të bimëve bujqësore të traditës, në zonën e Korçës,
autor dr. Ilia V. Ballauri
94 fq. 2011
Lexoni gjithashtu / More Articles :
» BK/N - Bujqësia - Teknologjia ushqimore: Një monografi për bimën e elbit
Korça është për Shqipërinë, atdheu i birrës dhe birra prodhohet prej elbit. Për rrjedhojë, zona e Korçës është edhe zona e elbit distik dhe ka, si traditën më të vjetër për këtë bimë, ashtu edhe njohuritë shkencore më të thella për të. Gjithmonë në zonën tonë, historikisht është mbjellë edhe sipërfaqja më e...
» BK/SHJT - Turizëm - Gida turistike e Korçës.
Një gidë turistike për Korçën, botim i viteve të fundit, 122 fq., 500 lek të reja ose, 5 euro.Përmban:gjeografi, histori, burimet natyrore, monumentet natyrore, popullsia, ekonomia,arkitektura, tradita, arti, itinerare të sugjeruara,informacion praktik, hotele, librari, monumente kulture, tradita e pikturës kishtare,karnavalet,...
» BK/N - Meteorologji: Mbi mesataren vjetore të reshjeve, në qarkun e Korçës
Të dhënat për klimën e 50 vjetëve më parë, tregojnë gjëndjen e mëposhtme të reshjeve për qarkun e Korçës.Qarku i Korçës është më i thati në gjithë Shqipërinë. Sasia mesatare vjetore e reshjeve për zonën e Korçës është 722 mm, të Pogradecit është 765 mm dhe të Ersekës është 900 mm, ndërkohë kur, zona e Kuçit...
» KE3/1 - Gështenjat e Pogradecit
Gështenja (Castanea sativa ose, Castanea vesca) është një drupyjor dhe njëkohësisht drufrutor, i përhapur në Evropën Jugore, që i përket familjes, Fagacea.Njihen 18 lloje, ose thënë ndryshe, populacione gështenjash.Përmasat e pemës janë relativisht të mëdha. Në Tropojë, dikur është gjetur një dru gështenje me moshë...
» KE2/3 - Leskoviku rreth viteve 1830.
Një përshkrim i atyre viteve. ‘Përballë Postenanit ndodhet qyteza e Leskovikut me 400 shtëpi prej të cilave një pjesë janë shtëpi të kamura. Vëndndodhja e qytezës është në një panoramë të bukur, me ujëra, dhe me ajër të shëndetshëm. Qyteza ka edhe pazar. Bejlerët e këtushëm janë aktivë në jetën politike,...
| Share |