|
Nr.12
|
|
Në çastet e rrënies së pushtimit osman pra në v. 1911, në Korçë ishin këta tregëtarë që mereshin me tregëtimin e:
a) lëkurëve të papërpunuara,
Kristo Geçi,
Theodhos Harallambi,
Joani Lito,
Th. Pepo,
Dhimtri A. Skëndi dhe bijtë.
Thoma Çekani.
b) lëkurërave të përpunuara,
Vëllazëria Ballauri,
Spiro Bimbli,
Dhimitri A. Skëndi dhe bijtë.
|
|
Historia
|
|
Shumë është folur dhe shkrojtur për aktivitetn tregtar të voskopojarëve. Zakonisht përmenden tregtarë të mëdhenj, të suksesshëm dhe për ta përshkruhet se ç’përmasa kapitalesh arritën të venë duke sjellë këtu si shëmbull të padiskutuar shpesh, familjen e Sinave.
Flitet dhe shkruhet gjithashtu, se ata punonin anë e kënd Ballkanit dhe Evropës Qëndrore por nganjëherë nga përsëritja e shpeshtë e këtij mendimi që mjaft autorë të ndryshëm і referohen njëri tjetrit, nuk krijohet ideja e thellë e punës, trapitjes, mundit, përpjekjes, rreziqeve që ata kalonin.
Siç do ta shohim më poshtë, është e vërtetë pra se ata punonin shumë dhe dërsitnin shumë, për të arritur e grumbulluar ato pasurira për të cilat flitet.
Ata punonin dhe puna e tyre jo vetëm që kërkonte një lodhje të pashëmbullt fizike por, duhej që njëkohësisht ata të kishin ngritje për të përballuar mekanizmat e stërholluara financiare që janë aq të domosdoshme të njihen, për të patur sukses në tregti, duhej të dinin disa gjuhë për të komunikuar ngado që ata shkonin e tregtonin, duhej t'i dinin ndofta disa prej tyre madje edhe me shkrim, për të zhvilluar korrespondencën e cila është aq e vlefshme dhe një element bazë në lidhjet tregtare, duhej të dinin mirë rrugët, zonat dhe popullatat ku kalonin e shkonin dhe sidomos doket dhe zakonet e tyre, për të patur një prani sa më reale dhe të suksesshme në dhënie-marrjen me këto zona, pra duheshin shumë, shumë gjëra.
Jemi në vitin 1697.
Një familje nga Voskopja, zhvillonte aktivitet të gjërë tregtar me Venetikun. Për të krijuar një ide, sesa e punonin këta njerëz tregtinë për të arritur aty ku ata arritën, po і referohemi korrespondencës tregtare të tyre, që nxorri nga arshivat e Venetikut (ish Republikës së Shën Markut) para rreth 80 vjetësh, doktori në filozofi dhe letra, V. Papahaxhi, botuar pastaj tek : “Aromanii Moscopoleni si comertul venetian”, Bucuresti 1935.
Familja Gjeorgji nga Voskopoja, në tregtimin e mallrave që bënte në atë kohë, për në drejtim të Evropës, nëpërmjet rrugës detare të Adriatikut, duke і nisur ato nga skela e Durrësit, kishte në Venecie edhe axhentin e vet tregtar të quajtur, Gjeorgji Kumano.
Gjergji Kumano nuk dihet se prej nga ishte por me sa kuptohet prej emrit dhe prej lagjes ku ai banonte indirekt del se ai, ishte prej trevave të Ballkanit.
Ai banonte në Venecie siç del edhe prej korrespondencës, në lagjen San Provolo, diku aty pranë kishës së Shën Zaharisë që, duke kaluar nëpër Salizzada (shkallën), arrihej pastaj, në Campo San Filippo Giacomo (sheshi і Shën Filipit), duke dalë më pas në, Calle degli Albanesi (rrugën e shqiptarëve), dilej tek, Riva degli Schiavoni (lumi і sllavëve) ku aty pranë ishte kisha, San Giorgi dei Greci ( Shën Gjergji і grekëve) dhe Seminari apo Kolezhi shumë і njohur Flangjinian (ku për 17 vjet pat qënë drejtor eruditi prej Voskopoje Joani Kalqeu) dhe përfundohej pra kështu, pranë të famshmes, A. de Ponte, pra prapa pallatit të dogëve të quajtur, Dandolio.
|
|
Read more...
|
|
Nr.11
|
|
Fjala kambizëm vjen prej italishtes, cambiare = me këmbye, këmbej, pra kambizmi është veprimi financiar që lidhet me këmbimin (angl. exchange) e një monedhe me një tjetër.
Në fund të shekullit të 19-të e fillim të shek. të 20-të, para rënies së perandorisë osmane, në Korçë falë zhvillimit ekonomik të qytetit si edhe të emigracionit, kryesisht në Misir dhe Rumani, qarkullonin, një sërë monedhash: lira floriri, mexhite argjëndi dhe groshë bakri. Veç këtyre qarkullonin pastaj edhe çeqe bankare, urdhëra pagese, kambiale dhe bankënota të dërguara këtu, prej mërgimtarëve korçarë, në franga franceze ose në lira angleze.
Këmbimi i këtij mozaiku vlerash nga njëra në tjetrën, kuptohet kërkonte edhe një treg valutor. Në këtë kohë (1911) në Korçë, figurojnë të paktën gjashtë banka private, të njohura jo vetëm në Korçë por edhe gjetkë, deri në Stamboll, zyrtare, të ligjshme, të themeluara nga gjashtë familje të vjetra korçare.
Këmbimi bëhej në këto banka. Bankierët në fjalë ishin në kontakt me vlerat e monedhave në Stamboll dhe, qarqet e këtushme financiare njiheshin, me vlerat e monedhave në Paris dhe në Londër. Pra bankierët e Korçës me aq sa u jepej mundësia ishin në korrent, pra azhurnoheshin me gjëndjen apo lëkundjet financiare monetare në Evropë.
|
|
Read more...
|
|
Nr.7
|
|
Fusha e Korçës, në gjysmën e parë të shek. 19-të (pra për periudhën: 1800 -1850).
Vlera e tokës arë, është shumë e ndryshme dhe ajo varet nga një sërë parametrash si: periudha historike kur toka del në tregun e shitjes, gjëndja ekonomike e shoqërisë që e shet dhe e ble, niveli ekonomik i zonës ku ajo ndodhet, pozicioni gjeografik dhe ai urban i tokës, pjelloria e saj në kuptimin kompleks agronomik, cilësitë agro – pedologjike që ka ajo, etj, etj.
Megjithatë, për gjysmën e parë të shek. 19-të, të dhënat dokumentare që paraqet Akad. e Shk. të Shqip., tregojnë se çmimi mesatar, në grosh, i një dynymi në Fushën e Korçës ka qënë si më poshtë:
Më,
1815………… 166
1832………… 60
1834………… 40
1840………… 140
1844………… 168
Për tokat vreshtë, çmimi i dynymit lëvizte midis, 500 – 1000 groshëve.
|
|
Nr.7
|
|
Duke u nisur prej okës ( = 1283 gr), e cila kish 400 drehm, në kohën e Turqisë, në anët tona përdoreshin edhe këto masa të tjera peshe mbi okën:
Barra, e cila kish 100 okë.
Killa, e cila kish 50 okë.
Shiniku, që kish 20 okë
Tagari, që kish 10 okë.
Karroqja, që kish 5 okë.
Duhet thënë se, këto përmasa nuk ishin standarte ngado, pra nuk ishin të njëjta me ato të zonave të tjera. Masat e peshës të zonës së Korçës përafronin më tepër me ato të Beratit dhe të Vlorës.
|
|
Nr.10
|
|
Duke ditur vlerën e një sërë artikujve ushqimorë kryesorë të konsumit të përditshëm, (të quajtura sot, si “artikuj të shportës”), duke ditur se edhe të ardhurat mesatare të një zanaçiu fillestar, të rëndomtë, (kallfe), ishin në ato kohë rreth 3-4 aspra (apo akçe) në ditë, ndërsa për një usta 10 aspra, a diçka më shumë në ditë, mund të llogaritet dhe pastaj të imagjinohet, niveli i jetesës që bënin njerëzit e zakonshëm, rreth 300 vjet më parë, me atë që kanë sot.
Shënim:
1) Lista që është paraqitur më poshtë, i referohet qytetit të Beratit, i cili në ato kohë, për Shqipërinë e Jugut, zotëronte ndoshta tregun më të zhvilluar dhe më të pasur në vënd.
2) Tabela në fjalë është nxjerrë nga botimet e Akad. Shkenc. Shqipërisë, aut. Z. Shkodra, tek punimi: “Esnafet Shqiptare” fq. 106, v. 1973.
|
|
Read more...
|
|
Nr.9
|
|
(Shënim: Për hartimin e këtij hulumtimi jemi bazuar kryesisht tek bot. „Esnafet Shqiptare“ aut. Z. Shkodra. Akad. Shkenc. Shqipërisë, 1973, fq.89 - 106.)
Përfitimi dhe ushtrimi i një profesioni, i një mjeshtërie të caktuar, apo një zanati, më parë, në kohën e pushtimit turk por edhe më pas, deri aty nga mesi i shekullit të 20 –të, ishte një proçes i vështirë që, në një farë mënyre ose në një tjetër, vazhdonte gjithë jetën dhe vazhdonte kryesisht në këto tre faza: të çirakut, të kallfës dhe të ustajt.
A) Çirakët.
Qysh fëmijë, djemtë e vegjël duke filluar që në moshën 10 vjet (a pak më tepër), hynin si hyzmeqarë, apo çirakë, apo shegertë të vegjël, ose nxënës tek një usta, për të filluar të mësuarit e një mjeshtërie, p.sh. atë të opingarit ose të zdruktarit, ose të bakallit, etj, etj.
Marrja e nxënësit në dyqan, bëhej me pëlqimin e esnafit (organizatës apo shoqatës p.sh. të zdruktarëve). Kështu, në rregulloren e bakajve të Voskopojës, të vitit 1779, thuhej shprehimisht se: “ … kur ndokush ka nevojë për hyzmeqar (çirak) duhet që mjeshtri (ustai), së pari ta pajtojë atë përpara rufetit (shoqatës), pastaj ta futë në dyqan, …“.
Të dhënat tregojnë se bijtë e ustallarëve e kalonin lehtë këtë çast, pra pranoheshin si çirakë pa shumë probleme. Kjo tregon se një pjesë e zanateve ishin kthyer, në traditë familjare.
Ndërkaq, ustai që pranonte një çirak e regjistronte atë në regjistrat e esnafit dhe për të (çirakun), paguante edhe një taksë të caktuar, ndërsa çdo usta, që merrte çirakë në mënyrë jo të rregullt, të pa ligjshëm, të fshehtë, dënohej.
Pajtimi i çirakëve bëhej një herë ose dy herë në vit. Në Korçë çirakët merreshin më 8 shtator (ditën e lindjes së Shën Mërisë), ndërsa në Elbasan dhe në Shkodër, ditën e Shën Gjergjit.
Sipas një fermani të Sulltanit (v.1773) thuhej se, “… çiraku duhet të mësojë tek ustaj, ta respektojë këtë, të jetë i urtë dhe i dëgjuar …“. Pa plotësuar këto kushte, çiraku nuk mund të bëhej usta.
|
|
Read more...
|
|
Nr.4
|
|
Bezesteni.
Në Korçë në mes të shek. 19-të ka patur një të tillë, i cili duket se ka qënë diku në pazar, por që me saktësi nuk dihet se ku. Sidoqoftë, më 1887 përmëndet akoma në gjuhën e përditshme të popullit të qytetit si pikë referimi, kur thuhej, “tek bezesteni”. Kjo fjalë turke, me origjinë persiane bezzazistan, në origjinal nënkupton një treg ku shiteshin materiale për veshje dhe mbathje. Në bezesten shiteshin cohëra, pluhura shajake por edhe materiale mëndafshi dhe belluze të shtrenjta. Në vëndet e lindjes bezestenet zakonisht ruheshin me roje. Gjithashtu, në turqisht fjala bezesten nënkupton edhe ato godina katërkëndëshe me oborr në mes dhe dyqane përreth, që shërbenin si komplekse tregëtare.
Gastronomi.
Në Korçë ka ekzistuar deri aty nga vitet ’60 dhe afërsisht ndodhej në atë vënd ku sot ngrihet hoteli kryesor i qytetit. Fjala gastronom, ndonëse me origjinë greko - latine tek ne u fut prej rusëve, mbasi në Bashkimin Sovjetik në ato kohë, ushqimoret e mëdhaja quheshin gastronom (Гастроном). Në gastronom shiteshin ushqime të ndryshme si, oriz, miell, vaj, bulmete, mishra, sallame, ëmbëlsira, bukë, pije, etj, etj. Gastronomi i Korçës ishte mjaft i madh dhe kish disa dyer.
Merkatoja.
Ka qënë në qëndër të Korçës diku aty ku janë sot pallatet e ish bllokut 8 Nëntori dhe ka ekzistuar deri nga vitet ‘70. Merkatoja (market = treg) ka qënë një sallë e gjatë e lartë me të paktën katër porta në të katër faqet, ku shiteshin fruta, perime, si dhe mish dhe bulmet të sjella këtu nga vënde të ndryshme të krahinës. Brënda në merkato kish një organizim me bango shitjeje në rreshta për së gjati, ku prodhuesit
|
|
Read more...
|
|
Historia
|
|
“Pazari i plaçkave”
Skicë.
Ka qënë dikur, në vitet ’40, ’50, dhe ’60, një pazar tepër i veçantë në Korçë (që ndofta mund të ketë qënë edhe gjetkë) që thirrej a quhej, prej popullit ashtu thjesht, “Pazari i plaçkave” dhe që zhvillohej ditën e shtunë.
Ky pazar që shtrohej rrugicave të pazarit të vjetër të Korçës, rrugica këto që një pjesë e mirë e tyre, ekzistojnë akoma dhe janë dëshmitare, ishte një pazar i mallkuar, që më vjen prej zemre të them, që mos qoftë dhe, që kurrë mos e sjelltë rrota e historisë, që të përsëritet për këdo dhe kudo, as edhe për hasmin.
Pazari në fjalë ishte një lloj nxjerrje publike e një pjese të popullit të Korçës, për poshtërim përpara gjithë gjindjes, njësoj si bëhej dikur, në kohën e feudalizmit, kur për poshtërim, njerëzit të hipur në një tribunë dërrase, në qëndër të qytetit, aty në shesh, nxirreshin përpara gjindjes për tu poshtëruar, duke u rrahur aty me kamxhikë dhe për tu pështyrë pastaj prej masës tjetër të popullit. Pazari ynë pra, ishte një lloj salle inkuizicioni, një lloj hipjeje në stivën e druve për poshtërim, por pa ju vënë flaka, një lloj nxjerrjeje përpara litarit për poshtërim, por pa u varur në litar, apo përpara gijotinës por, pa tu prerë koka, e pra ishte një vajtje deri në buzë të greminës dhe një kthim prapa, një qëndrim i tmerrshëm aty buzë varrit të hapur, për të lënguar dhe këto të tëra, për një copë bukë.
Ishte pra pazari i dikurshëm në Korçë, i plaçkave, një lloj dënimi publik, njësoj si lithovolisja, pra dënimi i gjuajtjes me gurë që ishte aq i zakonshëm në kohët romake dhe kjo, durohej vetëm për një fetë bukë.
Pazari në fjalë, ishte pazari ku shitej vlera e njeriut, dinjiteti i tij, personaliteti, respekti, karakteri i tij dhe pastaj aty blihej, vetëm një copë bukë.
Aty shitej, mundi i jetës, djersa e viteve, ekonomia e familjes dhe blihej shbërja, denigrimi, mbetja në dërrasë dhe këto për një fetë bukë.
Aty shitej, ngritja, niveli, kultura, edukata, arsimimi, formimi, sjellja, finesa, qytetërimi, historia, ëndrrat, dëshirat, familja, fisi e soji, gjithë durim, në heshtje, buzëkafshuar dhe në ballafaqim, me ashpërsinë e injorancës të ngritur në piedestal, me hijen djallzore të përndjekjes, me brutalitetin e pamëshirshëm të çizmes me thumba, me tmerrin e kërcënimit me burgje dhe këneta, me zhdukje një herë e përgjithmonë, etj,. Të mjerët njerëz, ktheheshin në mbrëmje pastaj në gjirin e familjes së tyre të persekutuar, vetëm me një copë bukë, për të mbijetuar.
Pazari në fjalë, u krijua prej masës së popullit që më parë jetonte relativisht mirë, masë kjo e cila me hyrjen e ngjyrës së kuqe në gjithë qelizat e jetës së përditëshme, duke mbetur pa bukë, u detytrua që të mbijetonte dhe të shiste aty, gjithçka, për një copë bukë.
|
|
Read more...
|
|
Nr.4
|
|
Grosh nuk është turqisht por, si fjalë vjen nga gjermanishtja: grush, krush, kraish, grochen, meqënëse në atë monedhë, dikur ndodhej një kryq. Centimët e shillingës austriake edhe sot quhen grosh.
Në Voskopojë groshi quhej edhe asllan, mbasi voskopojarët në ato kohë udhëtonin së tepërmi në Evropën qëndrore ku qarkullonin monedha polake apo çeke të cilat kishin në reliev, një luan (trq. asllan). Asllani kishte thuajse të njëjtën vlerë me groshin. Në foto jepen, një grosh i vjetër gjerman dhe një asllan çek.
Lexojeni të plotë tek, KE4 |
|
Nr.4
|
|
Pastiçeri në Korçë në këtë kohë, kishin:
Vëllezërit Dh. Bika,
Evangjel Gjika,
Kristo Lubonja,
A. Mihail,
Gjergji Mihail,
K. Mihail,
Anastas Tahula.
Restorante në këtë kohë, kishin:
Vasil Ilo,
Mihail Pando,
Vëllezërit Çingo.
|
|
Nr.2
|
Rufetet (turq.) ishin si të themi shoqata, të organizuara mbi bazën e vullnetarisë. Ato mbronin disa të drejta të caktuara. Kishin kryesi dhe kryetar, kishin kanonizmë (rregullore, statut), kryenin zgjedhje të lira dhe anëtarët në to paguanin kuota.
Te plote lexojeni ne revista KE nr.2
|
|
Nr.3
|
|
Cigaret e kësaj periudhe ishin kryesisht pa filtër dhe fillonin nga cilësia më e keqe, e deri në atë më të mirën, sipas kësaj rradhe:
Vullneti, cigare shumë të dobëta të futura në të ashtuquajturën qeskë, shiteshin 8 lek të vjetra. Kishin copra flete, fibra dhe byk duhani.
Drini (me 10 cigare), të futura në kuti, shiteshin 10 lek.
Dajti, me cigare të futura në kuti, shiteshin 12 lek të vjetra. Kishin duhan jeshil, jo të pjekur mirë, pra vjeljet e vonshme të majave të bimëve.
|
|
Read more...
|
|
Nr.1
|
|
N. Çipi ishte një intektual i talentuar, i viteve ‘20, jetoi vetëm 23 vjet (1905 – 1928), ishte profesor i kontabilitetit në liceun francez, për më tepër, edhe zëvëndës drejtor i Aneksit të Liceut. Me një jetë kaq të shkurtër dhe plot aktivitet, rrallë se gjen të dytë në vëndin tonë. Mësimet e pra i mori në Korçë, pastaj vazhdoi liceun francez, më pas kolezhin francez Sënt-Zhozef të Stambollit, pastaj Ecole Superieure de Comerce, diplomën e së cilës e mori më 1923 pra në moshën 18 vjet. Ishte organizator i bioskautizmit në Korçë dhe editor i revistës së asaj kohe ‘Gjyrmuesi’. Ishte autori i të parit libër profesional tregtie të shkruajtur ndonjëherë në gjuhën shqipe me titull, ‘Mësime tregëtie dhe llogarisie’. Në moshën 23 vjet u mbyt në liqenin e Shkodrës. Ja si flet për këtë njeri Sotir Papakristo në atë kohë drejtor i Liceut Francez:
|
|
Read more...
|
|
Nr.2
|
Rruga e moçme e karvaneve, Vlorë-Berat-Voskopojë-Korçë dhe mallrat që transportoheshin.
Zona e Korçës lidhej në Adriatik me dy skela, atë të Durrësit dhe të Vlorës.
Skela kryesore për tregtarët e anëve tona dhe sidomos për ata voskopojarë ka qënë skela e Durrësit.
Ndërkaq një tregëti e konsiderueshme zhvillohej edhe duke shfrytëzuar skelën e Vlorës. Kish itenerar direkt dhe karvanet shkonin e vinin Korçë – Vlorë, duke shpënë mallra për eksport dhe duke sjellë mallra nga importi, (Venetiku dhe më gjërë) për nevojat e zonës.
Berati lidhej si me Durrësin ashtu dhe me Vlorën, madje me këtë të fundit kish më tepër dhënie marrje.
|
|
Read more...
|
|
|
