Stilponi që ishte filozof në Megara, u zu rob, kur u pushtua vëndi i tij prej tiranit Dhimitër. Si skllav atë e shpunë përpara mbretit, i cili e pyeti: “A humbe ndonjë gjë ti nga ky pushtim?” Stilponi u përgjegj: “Jo, nuk humba asgjë. Ato çka ishin të miat, pra mësimet dhe studimet, i kam përsëri. Përsa u takon të tjerave, e dija se ato ose do të ishin të miat, ose të pushtuesit.”
“ … Dije se edhe një sërë fjalësh që dikur ishin tepër të përdorura, që njerëzit i flisnin përditë, sot shohim që janë vjetëruar dhe përdoren gjithmonë e më pak, madje do të vijë një kohë dhe ato do të zhdukem. E njëjta gjë ndodh edhe me emrat e njërëzve të dëgjuar që ishin dikur, emrat e burrave që admiroheshin, që i mbanin me respekt gjithmonë, të gjithë në gojë, sot ata kanë filluar të harrohen e mos dëgjohen si dikur: Camillus, Caeso, Volesus, Dentatus, dhe në një masë më të vogël Scipio dhe Cato, dhe po ashtu edhe Augustus, Adrian dhe Antoninus, për të gjithë këta, flitet më pak tani sesa në ditët e tyre.
Të gjitha zhduken, bëhen lëndë legjendash dhe varrosen me shpejtësi në humnerënÂÂÂ e harresës. Dhe mendoje, kjo është e vërtetë për ata që dikur shkëlqenin si yje të shndritshëm në qiell, por për të tjerët (?). Eh, ata sapo dheu i mbulon kufomat e tyre, ata s’egzistojnë më, “as në sytë dhe as në mëndjen e njeriu”.
Në fund të fundit më duhet të pyes: “Çfarë do të përfitonim nga të kujtuarit e përjetshëm? Absulutisht asgje. Vallë ja vlen që jetosh, që të kujtohesh? Apo më tepër, për çfarë ia vlen të jetosh?”
Mendoj se ato që ja vlejnë në këtë jetë janë: drejtësia në mendime, mirësia në veprim, të folurit që nuk mund të mashtrojë e me logjikë dhe një prirje për të pranuar psikologjikisht çdo gjë që vjen, duke e pritur atë si të nevojshme, të njohur, që rrjedh nga i njëjti burim si dhe burimi nga vijmë të gjithë…”
Homeri mbi teorinë e marrjes së vendimeve, ose mbi zgjedhjen që duhet bërë ndërmjet dy të këqiave: Skillës dhe Haribdit.
Gjithmonë ka qënë i vështirë për tu marrë vendimi se ç’duhet zgjedhur ndërmjet dy të këqiave, prej të cilave, njëra e keqe ka një dëm relativisht të madh por të njohur (Skilla) ndërsa tjetra (Haribdi), është një e keqe e pa njohur dhe zgjedhja e saj ose mund të të çojë tek një fitore pa humbur asgjë, ose në një katastrofë të plotë. Në një dilemë të tillë u ndodh dikur edhe Odisea dhe … sipas Homerit duhet zgjedhur Skilla. Le ta dëgjojmë. Homeri – Odisea Rapsd 12. (vargj. origj. 201 – 259)
…rruga, ka dy shkëmbinj që dalin prej detit, të mprehtë.
Skilla Njëri shkëmb me majën e vet arrin, deri në qiellin e gjërë rreth së cilës, ka një re blu në të zezë, që asnjëherë nuk shkrihet, nuk largohet dhe qielli atje, as në verë dhe as në vjeshtë, nuk kthjellohet. Gjithashtu në atë shkëmb, nuk ka mundësi kurrë që të ngjitet a të zbresë njeri, sikur edhe njëzet duar dhe njëzet këmbë të kish, sepse duhet të dish, që ai është i mprehtë, i mprehtë dhe i lëmuar, si i lëpirë krejt në të gjitha anët, rreth e rreth. Në mes të këtij shkëmbi, ka një zgavër-shpellë të errët, me nxirësirë pùsi, që hapet, shikon për nga veriperëndimi pra Erebùsi. O, Odise i lavdishëm! Në anë të këtij shkëmbi të rrezikshëm, të duhet të drejtosh anijen. Shpella tek shkëmbi është aq lart, sa nga anija barkthellë, sikur edhe harkëtari më i fortë të gjuante me hark, shigjeta nuk mund të arrinte dot, e të futej aty. Brenda në të, jeton Skilla e tmerrshme që len, ulërin, s’pushon. Zëri i saj është therës, si i këlyshit që bushtra me sisët e veta mëkon. Por pa dyshim që ajo është një përbindësh i tmerrshëm një qënie e shëmtuar, si për njeriun, ashtu dhe për perënditë e amshuara. Skilla ka dymbëdhjetë këmbë që nuk i duken, si dhe gjashtë qafa të gjata që i sjell rrotull, i lëkundën. Në çdo qafë, ka një kokë të tmerrshme dhe tek goja, në anën e përbrëndshme, ka tre rreshta, me dhëmbë të shumtë pra të dendur, me vdekjen e zezë, të mbushur. Trupi i saj, është i futur deri në mes në zgavra-shpellë dhe jashtë mbi të tmerrshmen humnerë, përbindëshi i frikshëm, kokat e veta nxjerr. Prej andej, duke kërkuar gjith’ egërsi rreth shkëmbit rrëmben, peshq, delfinë, peshq-qenër a kafshë të mëdhaja ç’gjen, qënie uji pra që Amfitriti, e cila me valët buçet, i dërgon me shumicë, të kullotin në të madhin det. Asnjë lundërtar, nuk mburret se me anijen e vet, Skillës i shpëtoj, sepse kjo me kokat e saja, rrëmben këdo prej anijes me të purpurt plor.
Haribdi Tjetri shkëmb që del prej detit Odise, do shohësh, se është më i ulët, më i vogël dhe ky, është afër me të parin. Ai është aq i lartë, sa mund ta kapësh me shigjetë. Në mes të tij, ka një fik të egër me të tilla fletë, të cilat janë jashtëzakonisht jeshile. Poshtë këtij fiku të egër, qëndron Haribdi e tmerrshme, që thith e përpin brenda, ujërat e errëta, me forca të pashtershme. Tre herë në ditë, ujën e nxjerr, e vjell, e hedh përpjetë dhe tre herë të tjera, e fut, e thëthin atë, në një mënyrë shumë të shpejtë. Të lutesh që mos të të ndodhë, të gjendesh aty pranë, në çastin kur Haribdi, të thithë ujët me forcë të paparë, mbasi nuk mundet që prej së keqes të të shpëtojë, as Poseidoni që dheun tund e shkund, sa herë që të dojë.
Prandaj, të afrohesh pranë shkëmbit të Skillës dhe anijes t’i jepni fort, mbasi është më mirë, që të humbasësh gjashtë shokë, sesa të gjithë tok.”
 Për herë të parë, nuk ka qënë njeriu por perënditë që kanë dashuruar vjedhurazi duke shkelur besën bashkëshortore, kështu thonë mithet dhe kështu thotë Homeri, tek rapsodia e 8-të e Odisesë. Perëndia e bukurisë femërore, e dashurisë, e të shtriturit në shtrat, Afërdita (ose Venusi, për latinët), e pa përmbajtur për aktet erotike, ishte martuar me perëndinë e zjarrit, e artit të punimit të metaleve, me mjeshtrin e çalë me krahë të forta dhe këmbë të shtrembëra, pra me Hefestin (ose Vullkanin, për latinët). Kjo hyjneshë e joshur prej perëndisë së luftës, Arit (Marsit, për latinët), prej bukurisë së trupit të tij, forcës, burrërisë, dhe ky, i çmëndur nga trajtat e saj, zjarri epshor që ajo rrezatonte, vendosin pra të dy të shtrihen fshehurazi, në shtrat. Afërdita pra të shkelë besën bashkëshortore dhe Ari, të pushtohej me gruan e tjetrit. Dhe tek ishin zhveshur dhe përqafuar, të perënduar në botën e kënaqësive, ja sesi u zunë në flagrancë prej Hefestit. Këtë ngjarje tek eposi i Odisesë, e këndon me lirë një rapsod tek pallati i Nausikës, ku ishte i ftuar Odisea. Le ta dëgjojmë.
Perëndia Hefest zë me rrjeta Afërditën, bashkëshorten e vet, tek dashuronte fshehtazi me perëndinë Ari. 8/7 (vargj. origj. 266 – 298)
Dhe ja rapsodi, filloi ligjërimin e këndshëm duke i kënduar, dashurisë mes Arit dhe Afërditës kurorëbukur, ngjarjet me lirë duke i shoqëruar, kur këta, vjedhurazi u shtrinë për herë të parë, u shtrënguan, në krahët e njëri tjetrit u pushtuan, aty, tek pallatet e Hefestit. Shumë dhurata ofroi Ari, për t’ia arritur qëllimit, për të bërë qejf, për të çnderuar shtratin, e Hefestit mbret. Por Dielli që si shpëton gjë, që shikon gjithandej, gjithçka, menjëherë sa i pa, të shtrihen të papërmbajtur, fshehurazi të dy bashkë, ia dërgoi Hefestit, të rëndën, të hidhurën mandatë. Kur ky mësoi këtë lajm të tmerrshëm, të shëmtuar, vendosi të hakmerrej rëndë dhe shkoi në atelienë e tij, plane të këqia në mëndje duke bluar. Nxori dhe vuri një kudhër masive, mbi bangon ku punonte përditë, dhe filloi aty të sajojë rrjeta-kapëse të forta, që nuk çaheshin, nuk shqyheshin dot, që çdo force i duronin, pa frikë. Dhe pasi kurthin kështu përgatiti, i tërbuar prej marazit, zëmërimit për Arin, më nuk priti, por shkoi në dhomën, ku gjendej shtrati i fjetjeve bashkëshortore dhe ngriti, shtroi këtu tek këmbët dhe në vende të tjera, rrjeta të tilla rrethore. Ngriti shumë rrjeta-gracka, duke varur edhe sipër mbi shtrat, të holla këto sa fijet e merimagës, që nuk i dallonin dot, as nga afër, as nga larg, as sytë e perëndive të amëshuara, aq me djallëzi dhe finesë, ishin të punuara. Kështu mbasi shtroi rreth shtratit gjithë kurthin e vet, bëri sikur gjoja iku, në Limnosin e bukur, të cilin e desh më tepër se çdo qytet. Ndërkaq nga ana tjetër edhe Ari me të artat, të luftës paisje, i ruhej me kujdes dhe priste. Ky menjëherë sa mori vesh, se u largua prej shtëpie Hefesti, ky mjeshtër i paarritshëm, mendoi se i erdhi çasti i volitshëm, dhe ja, i përfshirë prej pasionit, zjarrit që Afërditë-Kithera kurorëbukur, ia ndizte gjithë epsh, rendi të futej në dhomën, e perëndisë Hefest. Hyjnesha aty, sapo ish kthyer prej birit të Kronit, Zeusit kryeperëndi dhe rinte e ngrehur, gjithë joshje në pritmëni.
Ari duke hyrë, e kapi për dore dhe i tha: “E dashur, eja të shkojmë të shtrihemi në shtrat, Hefesti nuk është, me siguri do të shkonte larg, në Limnos, tek zë-ashëprit Sintianë.”
Kështu i tha ai, perëndeshës që digjej gjithë dëshirë, me të në shtrat, për tu shtrirë. U shtrinë dhe me njëri tjetrin u pushtuan, por rrjetat-gracka të perëndisë qëllimthellë, vepruan dhe i lidhën, trupat e tyre të kolmë. Nuk mundnin dot, prej tyre të çliroheshin, nuk kishin ku të shkonin, nuk mundeshin dot as të lëviznin, nuk kishin asnjë mundësi të shpëtonin, dhe kështu e kuptuan, se ishin zënë në grackë.
Një lule të thatë pa push, pa erë, të shtypur brenda librit sot pashë, dhe ja, një mendim i çuditshëm menjëherë, shpirtin ma përfshiu, ndaj thashë:
Kur lulëzoj kjo lule? Ç’pranverë? Ç’maj? Sa kohë? Pse u këput dhe ku? I njohur, i panjohur kush e këputi dhe pastaj, vallë pse e vendosi mes fletëve këtu?
T’i kujtojë ndofta një “mirupafshim“ të harruar? Apo ndarjen fatale përjetë? Apo shëtitjen dikur të vetmuar, pyllit me hije, fushës së qetë?
Jeton ai? Jeton ajo? Ku janë tani? Ku është sot qoshku i tyre? Ku rrinë? Apo edhe ata u venitën kështu, si kjo lule mes fletëve e mpirë?
Në mitologjinë indiane, Tvastri, ose siç quhet ndryshe, Visvakarma, është artizani dhe arkitekti i perëndive, njësoj si dhe Hefesti apo Vullkani, për të dymbëdhjetë perënditë e Olimpit. Ambientet hyjnore të perëndive indiane ishin krijuar prej tij, dhe njëkohësisht perënditë e luftës, farkëtimin e armëve të veçanta që ato kishin, ia dedikonin mjeshtërisë së Tvastrit. Gjithashtu, ai mprihte sopatën prej hekuri të Brahmanaspatit (Agnit) dhe njëkohësisht po ai, rrihte e farkëtonte shkrepëtimat dhe vetëtimat e Indras. Ai krijoi botën dhe gjithçka që ndodhet në të dhe po ai, është mbrojtësi i gjithë krijesave të veta. Ndërkaq Tvastri ishte njëkohësisht i lidhur fort edhe me njerëzit. Ishte ai, që krijoi burrin dhe po ai krijoi edhe gruan, duke i bekuar këta që të martoheshin, të bashkoheshin dhe të sillnin mbi dhè pasardhësit e tyre. (1) Mithet thonë se kur mjeshtri, Tvastri krijoi burrin, mendoi: - “Më duhet që tani të krijoj sa më shpejt edhe gruan, mbasi vetëm kështu, puna ime do të jetë e plotë, e kompletuar.” Dhe vërtet, pasi kaloi ndërmënd materialet me të cilat pat krijuar burrin, vështroi pastaj mirë materialet që kish dhe:
Mori, rrumbullakësinë e hënës së plotë, përdredhjet e bimëve kacavjerrëse, ganxhëzat e degës së pjerrgullës, dridhjen e barit të gjelbër të luadheve, përkuljen e kallamit, butësinë e petaleve të luleve, lehtësinë e gjetheve, shikimin e shpejtë të sorkadhes, zellin për punë si të bletës, kënaqësinë që sjellin rrezet e diellit, lotët që bien prej reve, paqëndrueshmërinë e erës, ndrojtjen e lepurit, kryeneçësinë e ngricës, dinakërinë e krillës, fortësinë e diamantit, ëmbëlsinë e mjaltit, egërsinë e tigrit, shkëlqimin përflakës të zjarrit, freskinë e borës, si dhe të tjera të mira dhe të këqia të tilla të rralla, dhe me to, krijoi gruan, që t’i bëjë shoqëri burrit. (2)
Nxjerrë dhe shqipëruar prej Ilia V. Ballauri: 1) Hindu Mythology, Vedic and Puranic, kap.9-të, nga W.J. Wilkins, [Calcutta1900], 2) Oi laoi milane, Ekdh. Astrapi, nga A. Papas [Athinë, 2010] fq. 253,4.
Pasi prej magmës, brëndësisë më të parë, qindra miliona vjet më parë, shkëmbinjtë e murrmë, ultrabazikë, shpërthyen në sipërfaqe për të dalë, për të krijuar male, si mali që qyteti ynë mban mbi krahë, këtu, rrëzë sipërfaqeve të tyre, “lëkurë elefanti”, siç i cilëson, nobelisti poet, pati det.
Jeta që brenda në ujë, në ato ditë të largëta zhvillohej, shënjat e veta do të linte, do të ngurtësohej. Peshq, krustace, molusqe, qënie deti të lashta, nga më të ndryshmet, mbetën aty të petrifikuara, për të dëshmuar.
Një të tillë gur, në oborrin e vjetër të shtëpisë sonë, ende e kemi të shtruar, me një fosilie – molusku mbi të, të ngurtësuar.
Si fëmijë dikur, aty tek ajo guaskë molusku, humbja, harrohesha orë të tëra, dhe pyesja, si, qysh, kish qënë ajo, kurioz, për të mësuar sa më tepër gjëra.
Vitet shkuan, rrodhën tashmë, një jetë e gjitha fluturoj, por, sa herë që shkel në prag të shtëpisë, është e pamundur që atë molusk të ngurtësuar të mos e shikoj, dhe për disa çaste përsëri mbi të, si dikur të harrohem, të nostalgoj.
Vërtet, që janë fiksuar në atë molusk, kohët që vite më parë rridhnin, por aty, tek ai, në ato vijëzime të tij, gjith’ simetri, janë ngurtësuar tashmë edhe orët e fëmijërisë sime, thirrjet e nënës, Ili!... Ili!... Eja brenda se ke mësime! janë ngurtësuar çastet e lumtura kur ne vraponim, ne, një tufë me fëmijë çapkënë, që harbonim, dhe gjith’ gëzim, “ta lashë!!!”, “ta lashë!!!”, fort bërtisnim, teksa me njëri tjetrin loznim, njëri tjetrin ndiqnim.
Ilia V. Ballauri, Duke u gdhirë, 17, 18/8/ dhe muzg, 24/8/2013.
Nuk ka më kuptim, të thuash: “Jetë qeni!” mendoja, një ditë tek shikoja, qentë, që para portës së shtëpisë na kalojnë, qentë, që në lagjen tonë banojnë.
Këtu tek ne, qentë anekënd, si në Wonderland, shëtisin të larë, të pastër si drita, qimengrehur, shpesh me pallto, papion, a në kokë fjongo, stil Barbie cullufekrehur, si qeni Rudolf, fjala vjen, që pashë dje, tek ecte, para portës tonë më nge.
Më erdhi për të zili, a më mirë t’ua them hapur, më lindi për atë qen, një cmirë, sidomos kur pashë, sesi ky qen tërhiqte pas, të zotin e vet të mirë, i cili, me bermuda, lesh pakrehur, sy palarë, ngritur prej shtëpie aron-aron, sepse, qeni duhej nxjerrë për nevojën e parë, me letra, celofane nëpër duar, mbushur, ngarkuar, gjith’ shqetësim, por i duruar, gati nevojën e qenit priste, si njeri i qytetëruar.
-Mirëmëngjes!- i thashë të zotit dje, -Ç’thotë Zonja?- dhe me kokë i tregova qenin e tij, që pranë portës nuhatte më nge.
Bah! Ai, ç’të shikoje, i mërzitur, i ofenduar, i fyer sa s’ka, më pa shtrembër, as mirëmëngjes s’më tha. -Nuk është Zonjë, zotëri, shikoje mirë, është Zotni, Rudolf e quajnë! -
Dhe morri pastaj, me vrap tatëpjetë, sepse Rudolfi shkoj gjetkë të nuasë, të ngrerë këmbën përpjetë, të marrë vesh, se kush më parë andej pat kaluar, “të lexojë” gazetën e qenërve, që këta e botojnë duke e lëshuar, atë, anë e kënd, tek ne, këtu në Wonderland.
Ilia V. Ballauri, duke zbardhur ditët, 7/7/ dhe 8/7/, 2013.
Konstandin Kavafi, lindi dhe vdiq në të njëjtin qytet, në Aleksandri të Egjiptit (1863 – 1933). Lindi dhe vdiq në të njëjtën ditë më 29 prill. Ishte fëmija i nëntë i Petro Kavafit, tregëtarit të madh të pambukut, në Egjipt i cili origjinonte në thellësi prej një familjeje të vjetër greke bizantine nga Kostandinopoja. Kavafi konsiderohet si njëri prej poetëve më të mëdhenj të Evropës, në kapërxyell të të dy shekujve, konsiderohet gjithashtu si një fizionomi paralele e Fernando Pessoas. Gjithë vepra e tij janë vetëm 154 poezi të botuara dhe rreth dhjetë të tilla të tjera të pabotuara. Kavafi vlerësohet si mjeshtër i shkëlqyer për përdorimin prozaik të metaforave, për imagjinatën e përsosur historike, për finesën estetike, etj. Nga vargjet e tij kam sjellë këtu, të shqipëruar, poezinë e shkurtër, të njohur në mbarë botën, të titulluar “Qirinjtë”, e cila konsiderohet si një kryevepër për të gjitha kohët.
Qirinjtë
Ditët e së ardhmes, ditët pra që vijnë, një rresht qirinjsh të ndezur, përpara na qëndrojnë, të artë, të nxehtë, qirinj të gjallë.
Ditët që shkuan, mbeten prapa, një rresht i dhimbshëm qirinj të shuar, qirinj të ftohtë, të shkrirë, të krusur. Më të afërmit, akoma nxjerrin tym.
Nuk i shoh dot, pamje që më këput shpirtin, kujtimi i dritës së tyre më trishton. Të ndezurit qirinj që kam përpara veç shoh.
Kokën prapa, jo, nuk dua ta kthej, dhe bën vaki i shoh, këta qirinj, kam frikë. Sa shpejt që zgjatet i errëti rresht, të shuajturit qirinj sa shpejt që shtohen.
Qershia është një nga mrekullitë e botës së bimëve.
Bukuria e kësaj peme qëndron tek të gjitha, tek fruti, tek lëngu, tek lulja, tek aroma, tek shija, tek ngjyra, tek druri i saj i çmuar, tek lëvorja e saj e argjëndtë, madje edhe fjala qershi është një ndër fjalët më të bukura që ka gjuha shqipe (mendoj unë). Për qershinë është shkruajtur vazhdimisht dhe në të gjitha kohërat. Japonezët mendojnë se qershitë e tyre (lat. Prunus serrulata) që ata i quajnë sakura, lulëzojnë më bukur se gjthçka mbi dhè. Ata magjepsen, dehen, nga lulëzimi i bekuar i kësaj peme, madje kopshte qershish që lulëzojnë në gjthë bukurinë e vet, diaspora japoneze ka ndërtuar gjithandej nëpër botë, në Australi, në Amerikë, në Brazil, në Gjermani, në Kanada madje edhe në Turqi.
Për qershinë është shkruar shumë në shekuj dhe kudo, megjithatë një ndër poezitë më të bukura për këtë pemë të veçantë, është ajo e Robert Graves, e titulluar Cherry – Time. Robert Graves (1895 – 1985), poet, novelist, përkthyes, studiues, klasicist, një ndër helenistët dhe mitologët më të shuqar të të gjitha kohërave, me një jetë krijuese shumë të pasur, i njohur si poet i përkryer veçanërisht për periudhën e luftës së parë botërore, na ka dhënë më 1918, edhe poezinë e bukur Cherry – Time, që në kohë pastaj u shoqërua me melodi dhe sot këndohet me dëshirë gjithandej. Më poshtë kam sjellë një shqipërimin tim të lirë (I.V.B.), bazuar tek vargjet e R. Graves.
Bai Ju Yi ose Po Chu-yi, (v. 772-846), ishte burrë shteti dhe poet kinez, i “periudhës së artë” Tang, anëtar i Akademisë Hanlin. Shkrojti rreth 2800 poezi lirike por edhe erotike, të cilat i kopjonte dhe i shpërndante gjithandej vetë me qëllim që të mbeteshin të gjalla në kohë. Thuhet se ai i mbante mënd gjithë poezitë e veta dhe se ish në gjëndje të vazhdonte çdonjërën prej tyre aty ku të tjerët e harronin. Në kohën kur ai jetoi, filloi të parandjejë shënja të një farë rënie të periudhës së artë të poezisë dhe jetës kineze, dhe Bay Ju Yi, i shprente këto parandjenja profetike, të realitetit të jetës së përditshme, nëpërmjet mesazheve morale. Në këtë pikë sipas punimit “Krijimi poetik gjatë periudhës Tang”, nxjerrë nga: “The Tang Poets” Frederick Turner, ai mund të krahasohet me novelistët e mëdhenj romantikë si Balzaku, Tolstoi dhe Dikensi ose me piktorë si Millet dhe Van Gogh, apo me dramatistë si Bertold Brehti, etj.
Fernando António Nogueira de Seabra Pessoa, ose shkurt, Fernando Pessoa (1888 - 1935) konsiderohet si një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të 20-të për gjithë botën, dhe një nga shkrimtarët më të mëdhenj portugezë për të gjitha kohërat. Ai ish një poet, një kritik, përkthyes, mendimtar, eseist, tepër elegant, i thellë, misterioz, filozofik, i kuptueshëm e i pakuptueshëm dhe admirohet sot veçanërisht, në të gjithë botën.
Ja disa copëza nga bota e tij shpirtërore.
*
….
A ka një lule vërtet bukuri?
A ka një frut vërtet bukuri?
Jo! Këto kanë vetëm formë dhe ngjyrë.
Dhe ekzistencë.
Bukuria është emri i një diçkaje që nuk ekziston,
është ajo që unë mendoj, për shkak të kënaqësisë që ndjej.
….
*
Lehtë, lehtë, shumë lehtë,
shumë lehtë vjen këtu një fllad,
dhe po ashtu lehtë kalon.
Ndërsa unë,
unë, nuk di seç mendoj në këtë çast,
madje as nuk dua që ta di.
*
Si njerëz që jemi, jemi që të gjithë qënie të vdekshme, por me një kohëzgjatje jetese të përcaktuar. ÂÂÂ Kush më të gjatë dhe kush më të shkurtër. Disa vdesin kur vdesin, disa të tjerë jetojnë diçka më tepër në kujtesën e të tjerëve, të atyre pra që i njohën ose të të dashurve të tyre, disa të tjerë mbeten në kujtesën e kombit të vet, disa të tjerë ja dalin mbanë të jetojnë në mbarë epokën e qytetërimit kur jetuan dhe janë fare pak ata, që kapin nga njëri skaj në skajin tjetër rrymat e qytetërimeve të ndryshme.
Tashmë ajo ndodhet larg, diku, larg Sardit ÂÂÂ në mërgim, Të sjell nër mend ty dhe lodhet, eh kujtim, eh, dëshpërim, Të mendon ty, më mendon mua bashkë me ty, të gjitha në vegim, Se si kaluam bashkë, unë, ajo, dhe ti o shpirti im.
Ç’ka bashk’ kaluam, gjithçka ish magjike, një ëndër vërtet,
Ti ishe hyjni, perëndi, lumtëri, piksynim, ishe jet,
Tek ty në ligjrim, në këngë, në prehr, ajo veç qetsi gjet,
Ti për të ishe bota, gjithësia, dashuria që vret,
Tani ësht’larg, por spikat, ajo prap’, dallon mes vashave t’Lidisë,
Dallon ashtu, siç ndodh, siç ngjet, në muzgun kuqarak,
Siç ndodh në perëndim, kur shkon dielli, і lodhur drejt vetmisë,
Kur trëndafilja hënë del, e kurorzjarrtë, mes hyjeve përflak.
Getulikos, është një poet krejt і pa njohur dhe plot pika të errëta. Mund të ketë jetuar në shek. I-rë pas lindjes së Kr. pra në kapërxim të mijëvjeçarëve. Prej studiuesve mendohet se ai mund të jetë latini, Gaio Kornelius Lentulio Getulikos, që u ekzekutua më 39 pas lindjes së Kr. si kundërshtar і Kaligulës, perandorit romak.
Ka shkrojtur mjaft poezi të bukura prej të cilave sot njhen vetëm 9 dhe prej tyre, vetëm një erotike.
Dikur në Korçë kam dëgjuar një të vërtetë, sesi shumë kohë më parë, një i varfër, i pa ngrënë, tek endej rrugëve, veç të tjerash edhe prej erës së marrë i rrahur dhe i munduar, të ketë thënë:
“Fry moj erë fry! Shpirtin e një fukaraj do të marrësh!”
Thuhet gjithashtu se në anën tjetër të qytetit tonë, një i kamur, i ngrënë dhe i pirë mirë, tek doli prej shtëpie dhe gjoksin e tij e përfshiu e njëjta erë, bërtiti me krenari:
” Fry moj erë fry, në gjoksin e luanit!”
Duket pra se edhe era bëkërka dallime!!!
Dhe duket se kjo gjë pat qënë njohur edhe qindra vjet më parë edhe prej filozofisë së lashtë kineze, le ta dëgjojmë.
Mbreti Hsiang i krahinës Chu, ishte duke u çlodhur në pallat, tek Taraca e Orkideve. Shoqërohej prej oborrtarëve të vet Sung Yu dhe Ching Cha dhe kur ja, befas një puhi e fortë ere, erdhi me rrëmbim. Mbreti duke hapur jakën e rrobës që të rrihej prej saj, tha:
“Sa gjë e kënaqshme! Erë e këndëshme! Si unë ashtu dhe populli im, mund që ta shijojmë këtë, apo jo?”
Ndërkaq Sung Yu i thotë mbretit:
“Kjo erë është vetëm për ty Madhëri. Si ka mundësi që një të tillë erë, ta shijojnë edhe njerëzit e zakonshëm?”
“Era” tha mbreti, “është frymëmarrja e qiejve dhe e tokës. Ajo shpaloset dhe mbërrin në çdo cep. Era nuk bën dallim, nuk zgjedh njerëz të lartë dhe njerëz të ulët, ata që janë sipër dhe ata që janë poshtë, fisnikët, të ngopurit mes kënaqësive dhe të poshtëruarit, ajo prek dhe zë gjithkënd. Ç’kërkon ti të thuash, se kjo erë më përket vetëm mua?”
Teksti i këngës me këtë titull, i kësaj kënge të njohur prej të gjithëve ne, është shkruajtur rreth një shekull më parë nga Mihal Gramenoja.
Duke e lexuar atë me kujdes, nuk mund të mos admirosh, romantizmin, lirizmin dhe erotizmin e këtij korçari të nderuar, që shumëkush e njeh më tepër, për përdorimin e pushkës dhe për veprat e tij të shkruajtura në prozë, sesa për vargje lirike.
Një lule që bie, e njofton kopshtarin se tashmë, ajo ka lidhur frut. - J.W. Gëte
Ah! - Sikur më ka marrë trajtë më të mbushur, më të zbukuruar, gusha, -
më tha një ditë e dashura ime, e befasuar, teksa e putha.
- Vogëlushe, e mira ime! – i thashë duke i kujtuar,
dora e Venusit të ka lulëzuar,
duke të njoftuar,
se ah!
Trupi yt i njomë, i bukur, do të ketë ndryshime,
shpejt figura jote e himtë, gjinjtë delikate, do të mbushen, gjith' trajta e lakime,
dhe, fustani yt i ri që bleve dje,
dhe ai, do të më thuash, - më nuk më nxe. –
Po rri e qetë,
një lule që bie kopshtarin e njofton,
se në vjeshtë,
do të piqet një frut, gjith' tul e lëng që përskuqon.
Shqipëroi: Ilia V. Ballauri
Shënim: Shumë nga shkrimet e Gëtes, si Fausti, Elegjitë Romane dhe Epigramat veneciane, përfishen prej pasionit erotik. Gëtja gjithmonë kish mendimin se, ky pasion, është ndër më të bukurit dhe më të fortët, për tu trajtuar dhe për tu përshkruar prej artistëve. Tek poezia e mësipërme, Gëtja thur vargje, në mënyrën më të përsosur, për atë konstatim të lashtë që sipas të cilit, mbushja dhe zbukurimi i gushës së një vajze, lidhet me humbjen e virgjërisë së saj, gjë që është kënduar edhe prej poetit të madh romak Katulit, dhe që sot, pranohet edhe prej endokrinologjisë. Për Gëten kjo poezi, lidhet me mbetejen me barrë të Kristianas (gruas së vet) dhe me lindjen e të birit Augustit.
Arkiloku, ishte nga ishulli і Parios-it që ndodhet në Cikladet dhe ndonëse nuk dihet e qartë sesa vjet jetoi, mendohet se ai ka jetuar në atë periudhë kur, në Azinë e Vogël në shek. VII-të para Kr., nën sundimin e mbretit të famshëm Giga lulëzonte mbretëria e lashtë e Lidisë. Për këtë periudhë të kësaj mbretërie, flet edhe vetë Herodoti.
I ati ishte udhëheqës і kolonistëve të ishullit Parios që u vendosën në ishullin Thasos të Egjeut verior ku kish edhe miniera të dëgjuara ari. Më pas u vendos këtu si ushtarak edhe vetë Arkiloku dhe të dhënat tregojnë që ai duhet të ketë vdekur, pasi është kthyer përsëri në Parios.
Theognis, konsiderohet si një ndër poetët më të rëndësishëm të poezisë elegjike të Greqisë së lashtë. Ai ish fisnik nga Megara dhe mendohet se ka jetuar në mes të shek. 6-të para Kr. Fridrich Nietzche, punimin e parë shkencor që shkruajti, qysh kur ishte student në Laipsig, ia dedikoi vargjeve të Theognisit, botuar tek revista periodike, Rheinische Museum.
Eros, і tmerrshëm je.
Eros, і tmerrshëm je, Ti Trojën e shkatërrove, Theseun e thërrmove, Ean e gjorë, e coptove, Kudo ku vure dorë, Fundin u nxore, і mbarove.
*
Tek tjetra dashuri do t’hidhesh.
Pasi t’i marrësh kënaqësinë, Me fund kësaj dashurie, Tek tjetra dashuri do t’hidhesh, Plot ngjyra mjeshtërie.
Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) konsiderohet si gjeniu i mendimit intelektual modern gjerman. Ai ishte shkrimtar (shkruajti: poezi, prozë dhe dramë), filozof, fizikant, biolog, erudit, etj, ku rrallë dhe, si dikur në botën e lashtë tek ai gërshetoheshin dijet e thella të letrave, me ato të shkencës.
Duke lënë mënjanë botën e tij të shkrimeve letrare e cila është tepër e njohur për këdo, bota e tij shkencore ishte gjithashtu e pasur, e thellë dhe enciklopedike. Kështu akoma edhe sot, studimet e tij botanike që lidhen me morfologjinë (metamorfozat) e bimëve, trajtohen si tepër interesante, të mprehta dhe të veçanta. E njëjta gjë duhet thënë për teorinë e ngjyrave. Ai krijoi barometrin Gëte të bazuar tek parimi i Toriçelit, madje sipas Hegelit, ai interesohej së tepërmi për fenomenet e meteorologjisë. Gëtja merrej me petrografinë, gjeologjinë dhe në kohën e vet kish koleksionin më të madh në Evropë, me copa gurësh mineralë (rreth 18 mijë të tillë). Në këtë kuadër për Gëten nuk mbeti jashtë interesit edhe gjenetika e njeriut.
Një poezi të tij lidhur, me trashëgiminë e tipareve që ai zotëronte prej prindërve të vet dhe e cila sot botohet, e botohet në vazhdim në tekstet e biologjisë të viteve të larta të liceut në Austri, e kam sjellë këtu të titulluar:
Tiparet që prej prindërve, përftova ...
Prej babait shtatin, pamjen, trashëgova,
mënyrat e tij në jetë, kthjelltësinë, krenarinë,
dhe u mbrujtën këto me shpirtin e ëmbël që prej nënës fitova,
së bashku me dëshirën e saj, për të treguar historinë, poezinë.
Safo: "Të lutem Zonjë ... ", Shqipëroi: Ilia V. Ballauri Reciton: Nonda Kajno
Ti hyjni e përjetshme, ti fronpurpurt, Afërditë, Ti bija rjetgrackë e Perëndisë, më çliro, më zgjidh, Të lutem Zonjë, m’і largo hidhërimet, brengat, kllapitë, Në gji të trishtimit, mos më ler, mos më hidh.
Eja pra, si dikur, më kujto nuk besoj t’më kesh harruar, Ti thirrjen time kur’ dëgjoje, ti m’vije në të zemrës fole, Oh, më vije, më qëndronje, prej pallatit tënd duke flutruar, Me të artën karrocë, ti notoje nëpër re.
Përveç disa fotografive, nga të paktat kujtime të nënës që më kanë mbetur, janë disa shënime llogarie të shkrojtura duket rastësisht, pas përmbajtjes së lëndës, në fund, tek libri i Sergej Eseninit, Lirika, botuar në vitin 1961. Nuk e di por, ndonëse qysh në fëmijëri librat i kam dashur, i kam mbajtur pastër, nuk i kam përthyer, madje edhe sot ndoshta mund të jem ndër të vetmit që një libër të porsablerë e mbështjell, ky libër i Eseninit, ku në të janë edhe këto shënime të nënës, më sjell një ngazëllim të veçantë.
Besoj se kur nëna i shkruajti ato shënime llogarie në fund të atij libri, ka qënë një çast kur ajo duhet të ketë patur nevojë për diçka ku të shkruajë dhe në ngutje e sipër, e pat gjetur atë për kollaj dhe kështu bëri në të llogaritë e veta, të shpenzimeve familjare të atyre ditëve tepër të largëta, kur unë isha i ri dhe ndiqja ende gjimanzin. Ja pra një rast kur, shpërdorimi i librit ndodh që të jetë tepër i dashur. Unë e kam të qartë pse ai libër i Eseninit u gjend për kollaj.
Theognis, konsiderohet si një ndër poetët më të rëndësishëm të poezisë elegjike të Greqisë së lashtë. Ai ishte fisnik nga Megara dhe mendohet se ka jetuar në mes të shek. VI-të para Kr. Me emrin e Theognis sot na kanë mbritur 1389 vargje poetike, ndër të cilat edhe shumë erotike. Meqënëse poeti jetoi në periudhat e trazirave shoqërore kur, kasta e aristokracisë së lashtë greke po privohej prej pushtetit, ai si shumë të tjerë ndoqi rrugën e mërgimit duke bredhur në Siceli, Spartë, Vioti, Evia, etj. Thuhet se kudo u prit mirë dhe si njeri і nderuar, por dëshira e tij ishte që ai të jetonte në atdheun e vet në Megara që me sa duket u rikthye aty pas rivendosjes të pushtetit të aristokratëve. Për kohën e vdekjes së tij ekzistojnë dy data; 506 ose 492 para Kr.
Platoni, filozofi і madh, jetoi në kapërxim të dy shekujve, V-të dhe të IV-të para Kr. Lindi dhe vdiq në Athinë (428-347). Që në vogëli ai mori një edukim tepër të kompletuar dhe fillimisht, në krijimtarinë e tij, ai u ushtrua në tragjedi dhe poezi. Me sa duket edhe disa poezi erotike që kanë arritur t’і mbijetojnë kohës dhe t’і kemi deri në ditët e sotme, janë të kësaj periudhe të jetës së tij mbasi, me sa dihet, ai në moshën njëzet vjet u lidh me Sokratin dhe meqënëse u dha me një pasion të zjarrtë ndaj filozofisë ai і dogji gjithë shkrimet e tij të mëparshme. Platoni jetoi pranë Sokratit deri në vdekjen e këtij të fundit. Ka jetuar gjithashtu pranë Euklidit. Udhëtoi mjaft dhe më 387 ai filloi të japë në Athinë mësime filozofike në kopshtet e Akademisë. Platoni konsiderohet bashkë me Sokratin dhe Aristotelin si një treshe që përfaqëson thellësitë më sublime të mendimit filozofik të lashtë evropian.
K’të moll’ dhuratë po ta dërgoj ...
K’të moll’ dhuratë po ta dërgoj, T’ shoh në me gjith’ zemër ti m’ do, E merr atë dhe si këmbim le të provoj, Le të shijoj, diçka nga virgjëria jote.
(Studim mbi jetën dhe veprën e tij. Përgatiti: Ilia V. Ballauri)
Ambrosio Pamperi si dhe Dhimitër Prokopi Pamperi, janë dy eruditë të ndritur prej Voskopoje të shek. 18-të, që rrjedhin me sa duket prej të njëjtit fis. Duke ju referuar punimit, Moschopolis, Athinë 1975 fq. 67, të Th. Gjeorgjiadhit lexojmë: Në Voskopojë ekziston akoma (bëhet fjalë për periudhën para vitit, 1916) një shtëpi e quajtur “e Pamperit”, që ndodhet në gërmadhat e Shën Theologut dhe pranë lumit të Strungut që rrjedh prej lartësive. Në ato vite nuk menduam që të hynim në atë strehë të braktisur të Pamperëve, ku ndoshta mund të gjenim shënja apo gjurmë që do të ndriçonin sadopak historinë e kësaj familjeje të shkëlqyer dhe aristokrate. Ndërkaq një pjestar tjetër i këtij fisi, Athanas Pamperi, gjendet gjatë shk. 18 – të, i emigruar në Miskolc të Hungarisë, i cili së bashku me të tjerë voskopojarë që ndodheshin këtu, kontribuan në të holla për ndërtimin e kishës orthodhokse të Shën Triadhës, në këtë qytet. (Th. Gjeorgjiadhi, Moschopolis, Athinë 1975, fq. 107). Pavarësisht, për jetën e Ambrosio Pamperit, nuk dihen shumë gjëra por, njihet mjaft vepra ineresante që ai la. Emri Ambrosio gjendet shumë dendur në Voskopojën e shek. 18 – të. Në formë të shkurtuar dhe të përkëdhelur, nëpër rrugët e tij dëgjohej, emri Vreta (Ambrosio = Amvrosio = Vrusha = Vreta). Shën Ambrosio ishte shënjtor i botës latine dhe nuk mund ta shpjegoj përse gjendej kaq dëndur në Voskopojë. Sidoqoftë, Ambrosio Pamperi ishte një jeromonah, pra murg, që lëvizi nëpër Evropë si, Moldavi, Hungari, Gjermani. Këtu, në Laipsig prej kohësh ishte grumbulluar një diasporë puntore e ardhur prej Ballkani dhe kryesisht prej Voskopoje dhe prej Kosturi, të cilët merreshin me tregti dhe punimin e gunave. A. Pamperi shërbeu si prift i kishës orthodhokse të këtij qyteti, por sipas I. Martinianit (Simvole.., fq. 171) ai shërbeu si prift në Vjenë. Murgu i shenjtë në fjalë, ishte një filolog tepër, tepër i aftë (!!) që shkrojti mjaft punime. Sot përmënden si shkrime të njohura të tij, “Dhidhahas” (Të mësuarit) dhe “Peri epistolon tipon” të Koridhaleut, (Mbi tipet e letërkëmbimeve) të botuara në Hallë të Magdenburgut më 1768.
(Vazhdon: shih dhe pjesën 1-rë e cila flet për mendimet e L. Poradecit për kulturën botërore)
Ja tani dhe disa mendime të Lasgushit, për shkrimtarin dhe teknikat e shkrimit, të kapura dhe të shënuara duket me plot mprehtësi, prej P. Kolevicës gjatë orëve që të dy kalonin bashkë duke diskutuar për letrat.
* Vetëm sakrifica, kushtimi total, devotamenti total, veç sakrifikimi i jetës materiale, e mposht kohën, e fiton kohën, duke na drejtuar, duke na shpënë prej mizeries pragmatike, prej makulaturës dhe elukubracionit të jetës materiale, të interesit material, duke na drejtuar dhe shpënë prej afirmacionit të ashpër e të turbullt utilitarist, në purifikimin spiritual, në ëndjen e vetme, në të vetmen ëndje, në uniken ëndje - spirituale.
* Gjeniu i beson përhumbësisht asaj që krijon nëpërkëmb interesat, të gjitha, e sidomos interesat materiale.
* Të tërë do të ikim nga kjo botë, por ne intelektualët, kemi për detyrë të lemë veprën që do të na përfaqësojë. Ein Lebenswerk (Vepër jete)! Kjo duhet. Mund të bësh shumë gjëra, mund të shkruash shumë, por s’ka rëndësi. Rëndësi ka të arrish veprën që do të përfaqësojë. Kur sjellim ndërmënd artistin duhet të sjellim menjëherë ndërmënd veprën që e përfaqëson. …
* Asnjë poezi popullore, e çdo populli qoftë, nuk është e përsosur. Gjenden kur e kur vargje ose strofa të përsosura, por asnjëherë s’gjen një poezi të tërën të përsosur. Poezia popullore kështu është, po asnjë poet s’mund të krijojë pa studiuar poezinë popullore, të paktën të vëndit të vet. Bërnsi ka marë nga poezia popullore jo fjalë, jo vargje, po stanse të tëra dhe i ka shkrirë në poezinë e vet. Nga poezia jonë popullore më të mira janë, “Kënga e Gjergj Elez Alisë” dhe një variant i këngës së, “Dhosi Zados Korçarit” botuar nga Thimi Mitko.
* Poezinë e bën Toni Der Ton macht die Musik! (Toni e bën muzikën) Ky e bën edhe poezinë. P.sh. në poezinë time: Fryn veriu në mal të thatë, Thotë vasha lele ngriva, …
Vargu i parë i jep menjëherë tonin tërë poezisë, por ai që e ka përkthyer në frëngisht ia ka prishur tamam këtë ton kësaj poezie. Ja si thotë: Le vent soufle sur la montagne seche, …
* Poezia ka mundësira shprehëse më të mëdha nga ç’ka muzika.
* Rimën ne nuk vëmë për formë, por e vemë, sepse potencializon vargun; dhe që të bëhet e tillë, duhet në harmoni me zhvillimin e brëndshëm spiritual të vargut.
* Unë jam, Bucherwum (krimb librash) që ri ditë e natë mbi libra.
Gjer më sot shumë veta kanë shkruar kundra meje, por asnjë-herë s’jam përgjigjur. Se poeti s’përgjigjet, poeti bën veprën, vepra le të përgjigjet. Po të mos flasë ajo, poeti s’ka ç’të thotë.
Nxjerrë nga: "Lasgushi më ka thënë, ..." P. Kolevica
Një ndër librat e veçantë të Petraq Kolevicës, i cili një pjesë të mirë të tyre, m'i ka dhënë me autograf, është dhe, “Lasgushi më ka thënë … (Shënime nga bisedat me Lasgush Poradecin)”, v. 1992. Për P. Kolevicën nga Korça, ndonëse jemi breza të ndryshëm, ai më i vjetër dhe unë më i ri, ruaj një vlerësim timin. Për mua, Kolevica është modeli i intelektualit të vëndeve të Evropës Lindore, të cilët e paguan sistemin kur jetuan, me djegien e tyre intelektuale. Ata i dogji sistemi, ata i humbi vetja e tyre, i humbi familja, ne dhe gjithë vëndi. Sikur këtyre njerëzve tu ishin dhënë mundësira, besoj se shumë gjëra do të ishin tani shumë më ndryshe. Megjithatë, jeta vazhdon dhe Kolevica e të tjerë si ai, bënë e bëjnë aq sa mundin dhe ne nuk na mbetet vetëm se të mësojmë prej tyre. Sa herë që shkoj në Korçë gjithmonë pyes të afërmit e tij aty, me të cilët një rrugë na ndan. Më vjen keq që për shëndetin e tij dëgjoj herë pas here probleme. I uroj nga shpirti shëndet, me ata akoma në jetë, edhe ne të tjerëve na duket jeta më e pasur shpirtërisht. Pavarësisht, duke ju kthyer librit të tij, “Lasgushi më ka thënë, …” , ai në hyrje shprehet kështu: “Kam bërë një gabim që letërsia dhe kultura shqiptare s’duhet të ma falin. Pata miqësi pothuaj dhjetëvjeçare me Mitrush Kutelin. … Kam kaluar plot orë të bukura e të vlefshme në dhomën e tij, … Vija shpesh. … Ai njeri i lodhur nga jeta, i plakur pa kohë, i ngarkuar pa masë me punë e i sëmurë, ku e gjente tërë atë forcë për t’i frymëzuar të tjerët me idealin e madh të punës krijuese? Pa le sa madhështore dhe e shndritshme bëhej ajo dhomë e vogël kur rastiste të vinte aty, plaku i urtë, patriarku i pedagogëve, profesor S. Papakristo, që sillte me vete të gjallë, tërë botën e bukur dhe heroike të lashtësisë greke!... Ato biseda ishin vetë bota e artit por, nga gjithë sa kam dëgjuar prej gojës së tij, nga shprehjet tregimet e larmishme ku dilte në pah kultura e gjërë, thellësia e mendimit, humori i hollë, atdhedashuria e madhe, zëmërbutësia e tij e pashoqe, nga të gjitha këto, s’kam mbajtur asnjë shënim Ja! Këtë gabim kam bërë. Isha i ri, kisha kujtesë të patronditur, ... Me Lasgushin ndodhi ndryshe. …”
Mali i Thatë, quhet kështu mbasi me të vërtetë është i thatë. Prej tij nuk rrjedhin burime uji ose këto janë shumë të pakta dhe gjithashtu, nga ky masiv malor, nuk buron asnjë lumë a prrua që të ketë ujë, gjatë gjithë vitit. Mali i Thatë shtrihet në veri të Fushës së Korçës, një pjesë e tij vazhdon edhe matanë kufirit ku quhet Galicicë. Mali i Thatë ndan liqenin e Prespës së Madhe (në lindje të vet), nga ai i Ohrit (në perëndim). Për nga ana gjeologjike Mali i Thatë përbëhet kryesisht prej formacione gëlqerorësh të periudhës së mesozoikut. Konfiguracioni i Malit të Thatë është tepër interesant. Nga ana e Fushës së Korçës (pra nga jugperëndimi), por edhe nga ajo e Liqenit të Pogradecit (pra nga perëndimi) ai është shumë i pjerët dhe impozant, ndërsa nga veriu dhe lindja ai ka zbritje të buta, me pllaja – pllaja. Lartësia e tij lëviz nga 900m deri në 2287m, me një mesatare mbizotëruese në 1400m. Maja e tij nuk është e mprehtë por përkundrazi, ajo është e rrafshtë, e sheshtë dhe me gropa karstike. Të tilla gropa janë të pranishme gjithashtu edhe në anën perëndimore të tij. Maja më e lartë e tij është Pllaja e Pusit (pra maja e tij është, majë pusi!) e cila është 2287m mbi nivelin e detit. Ky mal ka një shtrirje rreth 25 km nga veriu në jugë dhe është i gjërë rreth 8km në pjesën qëndrore të vet. Mali i Thatë duket shumë bukur, si prej Korçe ashtu dhe prej Pogradeci. Ai përmëndet thuajse në një sërë përshkrimesh historike të bëra në shekuj, prej udhëtarësh, kronikanësh apo studiuesish të ndryshëm, kur këta i referohen anëve tona. Përmëndet indirekt apo direkt, në shkrimet e lashta, në ato bizantine, në ato osmane, e deri tek shkrimet e udhëtarëve të huaj të cilët kaluan këtej, në këto shekujt e fundit. Flora është e pasur, në pjesën jo të pjerët të malit, pra në atë lindore e veriore, dhe në mbulesën e gjelbërt të këtij mali gjenden, luadhe (ku ka edhe salep e krokus), drurë ahu, dushk si dhe shkurre të ndryshme. Kohët e fundit ndaj pyjeve që veshin Malin e Thatë, janë bërë mjaft dëmtime ekologjike, nëpërmjet prerjeve jo të rregullta të drurëve pyjorë dhe të shfrytëzimit të gurit gëlqeror duke e ç’veshur edhe më tepër, këtë mal të thatë. Lidhur me faunën përmëndet se, përveç shpendëve të ndyshme, aty ka mjaft ujqër si dhe rrallë herë takohet edhe ariu. Ndërkaq në Goricë, që është një fshat në këmbën veriore të këtij mali, gjenden baokside hekuri dhe minerale kalçiumi dhe magnezi. Mali i thatë ndahet prej Malit Ivan (1768m mbi nivelin e detit) prej një qafe, Qafës së Zvezdës, e cila ndan njëkohësisht edhe fushën e Korçës nga pellgu i Liqenit të Prespës. Kjo qafë ndodhet në lartësinë 1099m, mbi nivelin e detit.
Për një çast, gjatë luftës së gjatë dhe të lodhshme të Trojës, turma e Akejve e grumbulluar, para mureve të pamposhtur të qytetit, në një gjëndje dëshpërimi dhe të pashpresë, kërkonte të kthehej në atdhe, duke hequr kështu dorë njëherë e mirë, prej qëllimit të dyfishtë, d.m.th. prej rimarrjes së Elenës së bukur të rrëmbyer prej Trojanëve dhe pushtimit të qytetit më të famshëm mbi dhe. E pra, në një çast të tillë, Odisea me zgjuarsinë dhe elokuencën e vet, përmbys gjithë situatën. Sikur Akejtë të ishin kthyer në atdhe dhe Troja të mbijetonte, ndoshta sot, gjithë bota mund të ishte krejt ndryshe !!!
Fjala e Odisesë. Parabola e gjarpërit dhe e të nëntë harabelave.
Kështu pra u veprua, në takimin mes ushtarëve, dhe pastaj Odisea prijës, i nderuar, i parë mes të parëve. u bë gati të flasë, një fjalim të zjarrtë. Me skeptrin në dorë Athinaja hyjni, pranë i qëndronte, e transformuar si kasnec, që heshtjen vendoste, kërkonte ajo që ushtarët të pushonin, të bëhej qetësi, me qëllim që fjalët e Odisesë, t’i dëgjonte mirë çdo njeri: “O mbret, i biri i Atreas! - Thirri Odisea. Duket, se ushtarët që nga pas, po i heq, kanë vendosur, që në turp të të zhytin, si mos më keq, të të bëjnë objekt, për përfolje, për tallje ngado, të pafytyrë nëpër botë, nëpër mbretër kudo. Duket se harruan besën, fjalën që ata dhanë, aty në sheshin e Argosit, para se të niseshim kur thanë, se nuk do të ktheheshin, prapa në atdhe, pa shtënë në dorë Trojën, me muret gjer në re. Dëgjoi tani pra, si njëri tjetrit i ankohen, dëgjoi si përpiqen të ikin, në atdhe të largohen, shih pra si bëjnë, si fëmijë lotojnë, si gratë e veja, që për burrat vajtojnë. Vërtet! Kush nga ne, nuk e di, se nuk është aspak, për t’u dyshuar, se mundimi tonë këtu, le për të dëshiruar, se nuk mjafton, ç'ka arritëm, dhe kjo gjë edhe zemrën e lëndon, madje, ndokë edhe e dekurajon. Dihet se edhe detari, që me varkën e vet të fortë, kur vjen dimri, dhe në det, mbyllet, larg nga kjo botë, mes detit të fryrë, plot tallaze, edhe ai aty mërzitet, dhe rri e mendon, ëndërron, të takojë gruan s’i pritet. Sikur edhe për një muaj, larg saj të qëndrojë, rëndohet, i duket, sikur është e kotë që të rrojë. Vërtet dhe ne, që mbetëm këtu, nëntë vite të mëdha, jemi mërzitur, pikëlluar dhe hidhëruar, sa s’ka. Këtu në anijet me vela, presim dhe rëndohemi, kuptohet se njerëz jemi, normale është të ankohemi. Por besoj, se është pa vend dhe plot turpësi, që të dergjesh, kaq shumë, në pritmëni, dhe pastaj, të kthehesh me duar bosh, si budallaj.
Skica e mëposhtme i dedikohet S.T.I. dhe neteve me aromë bliri të Korçës, në qershor, sidomos atyre, të shumë e shumë viteve më parë.
Sytë plot rrudha të plakës që shkëlqenin prej ngazëllimit u mbushën me lot teksa këndonte me zë të ulët, këngën e njohur gjermane “Unter dem Linden” me muzikë të Shubertit. Me shaminë e bardhë të qëndisur nëpër cepat sipas stilit “mani di fata” (1) , fshiu lotët pastaj e palosi atë në formë trekëndëshi plot kujdes dhe e futi në xhepin e bluzës gri të cilën e kishte punuar vetë me një gusto të veçantë. Ngriti sytë lart duke rrezatuar fisnikëri dhe psherëtiu. Jashtë binte shi. Ula kokën dhe vështroja duart pa ditur se ku t’і ve ato. Fytyra e saj me flokët e bardha dhe buzët që і dridheshin e që rrethoheshin prej rrudhash më këmbëngulëse se ato të syve, dergjej e përmalluar për Vjenën aq të largët.
Duke lexuar këto rreshta të shkruara mbi 300 vjet më parë, me të cilat hapet një testament i vitit 1693, që gjendet në Kodikun e Shën Prodhromit të Voskopojës, (kopjuar prej I. Martinianit, para vitit 1939), çdokush mud të habitet. Rreshtat e mëposhtme shumë mirë mund të përngjasohen me ato të traktateve të ngritura të asaj kohe, të shkrojtura në Evropë, nga eriuditët e mëdhenj të iluminizmit.
[Testament – shkruar në Voskopojë: ] Në vitin 1693, më 20 Nëntor, Sipas zërit paralajmërues të Perëndisë, falë nevojës së fundit të natyrës së diçkaje që shpërbëhet, gjithçka që lidhet me njeriun, duhet që një ditë të vdesë. Por një çast i tillë, nuk thuhet, nuk thuhet madje as dita dhe për më tepër, shpesh sipas porosisë evangjelike, vdekja vjen si vjedhës në çastet që nuk e pret dhe nuk e di. Për këtë arsye, unë Niska i Kiças (ose Kiços) një skllav i padenjë i Krishtit, që falë Perëndisë, i jetova vitet e jetës që kjo më dhuroi dhe arrita deri në gjashtëdhjet vjet, dhe duke patur parasysh sëmundjet e shumta dhe të shpeshta që kam hequr, duke parë se po më rrëzohen muret e vetvetes, d.m.th. forcat e mia, parashikoj vdekjen time. Duke mos pritur më, duke mos e shtyrë më, dhe duke patur përkujdesin e Perëndisë mbështetje, si dhe mëntë dhe shëndetin trupor, mora dëshirën të hartoj këtë testament.... (vazhdon pastaj, shprehja e dëshirës dhe përcaktimet juridike të saj.)
Përkthyer: Ilia V. Ballauri Nxjerrë nga punimi, Pot – puri folklori nga qyteti i dikurshëm i Voskopojës, fq. 84
Medusa sipas mitologjisë ish një përbindësh deti, femër, që kush e shihte atë, ngurosej dhe kthehej menjëherë në shkëmb. Kësaj gorgone-përbindësh, ju pre koka prej Perseut. Mithi thotë se Perseu ish dërguar për të vrarë Medusën, dhe në këtë detyrë ai u ndihmua prej perëndeshes Athina. Kjo e pajisi heroin me sandale me krahë, me një përkrenare që kthente atë në të padukshëm, me shpatë dhe me një mburojë pasqyrë. Perseu ja preu kokën Medusës, duke mos e parë atë direkt por duke parë në reflektimin e saj në mburojë, gjë që i dha atij mundësi që të mos ngurosej prej shikimit direkt. Ky fillimisht e përdori kokën e prerë të Medusës si armë mbrojtëse apotropike dhe më pas, thonë mithet, ja dedikoi atë perëndisë Athina. Apotropizmi (grq. apotrepo = kthej mbrapsht) është ajo që në gjuhën e popullit quhet, prishja e të marrurit në sy. Pra koka e Medusës ka përfaqësuar madje, akoma edhe sot përfaqëson, simbolin e prishjes së syrit të keq.
Medusa sipas mitologjisë ish një përbindësh deti, femër, që kush e shihte atë, ngurosej dhe kthehej menjëherë në shkëmb. Kësaj gorgone-përbindësh, ju pre koka prej Perseut. Mithi thotë se Perseu ish dërguar për të vrarë Medusën, dhe në këtë detyrë ai u ndihmua prej perëndeshes Athina. Kjo e pajisi heroin me sandale me krahë, me një përkrenare që kthente atë në të padukshëm, me shpatë dhe me një mburojë pasqyrë. Perseu ja preu kokën Medusës, duke mos e parë atë direkt por duke parë në reflektimin e saj në mburojë, gjë që i dha atij mundësi që të mos ngurosej prej shikimit direkt. Ky fillimisht e përdori kokën e prerë të Medusës si armë mbrojtëse apotropike dhe më pas, thonë mithet, ja dedikoi atë perëndisë Athina.